تاثیرجنون و مواد مخدر بر مسئولیت کیفری مجرم

📌مبینا رشیدی-کارشناس حقوق

عوامل رافع مسئولیت کیفری عواملی هستند که اراده آزاد و قدرت تصمیم گیری و تشخیص فرد را از بین می‌برند. بنابراین، عوامل رافع مسئولیت کیفری بیشتر عواملی شخصی و درونی هستند تا عواملی بیرونی. به هر ترتیب، مطابق قانون عوامل رافع مسئولیتعبارتند از: صغر، جنون، اشتباه، اجبار و مستی و بیهوشی.

جنون و آثار آن به عنوان  عامل رافع مسئولیت کیفری:یکی از عوامل رافع مسؤولیت کیفری جنون است. جنون در حال ارتکاب جرم به هر درجه که باشد رافع مسئولیت کیفری است.

جنون:به اختلال در قوه ادراک و تشخیص فرد، جنون گفته می‌شود. بر اساس مقررات قانون مدنی جنون از دلایل حجر است. یعنی فرد را از تصرف در امور شخصی و مالی‌اش منع می‌کند. همچنین مطابق مقررات قانون مجازات اسلامی نیز جنون از عوامل رافع مسئولیت کیفری است. چرا که فرد مجنون از قوای ادراکی و تشخیصی لازم برای درک عمل ارتکابی خود برخوردار نیست. فلذا نمی‌توان وی را مجازات نمود. جنون به دو دسته تقسیم می‌شود:

جنون دائمی:یعنی حالتی که فرد مستمراً و دائماً در حالت جنون به سر می‌برد. چنین فردی همواره فاقد مسئولیت کیفری است و چنانچه جرمیمرتکب گردد قابل مجازات نیست.

جنون ادواری:برخی از موارد وجود دارد که فرد به صورت دوره‌ای دچار جنون می‌شود. یعنی این که فرد یک دوره در جنون و یک دوره در سلامت به سر می‌برد. چنین فردی اگر در زمان سلامت مرتکب جرم گردد مسئولیتکیفری دارد و چنانچه ارتکاب جرم در زمان جنون وی صورت پذیرد، او قابل مجازات نخواهد بود. تشخیص اینکه در زمان ارتکاب جرم، مرتکب در حالت جنون و یا سلامت بوده با دادگاه از طریق دریافت نظر کارشناس پزشکی قانونی است.

ماده ۱۴۰ قانون مجازات آورده شده که مسئولیت کیفری تنها در صورتی محقق می گردد که فرد در زمان ارتکاب جرم دارای عقل، بلوغ و اختیار باشد، از این ماده می توان به این شکل استنباط نمود که شخصی که دچار جنون شده است هیچ گونه مسئولیت کیفری ندارد.

در ماده ۱۴۹قانون مجازات نیز آورده شده که اگر مرتکب در زمان ارتکاب جرم دارای اختلال روانی باشد به این نحو که از خود اراده و یا قوه تمییز یا همان قدرت تشخیص خوب از بد را نداشته باشد مجنون محسوب میشود ومجازات نخواهد شد.

مخدر و آثار آن به عنوان عامل رافع مسئولیت کیفری:با توجه به این که اراده و اختیار در ارتکاب جرم نقشی اساسی ایفا می کند و سلب اراده باعث عدم مسئولیت کیفری می شود ومصرف مخدر و روان گردان اراده و اختیار یعنی عنصر معنوی جرم را تحت تاثیر قرار می دهد، کسی که بر اثر استعمال مواد مخدرو روان گردان دچار توهم شده و اختیارش را از دست داده و براثر آن مرتکب جرم شده مسئولیت کیفری ندارد.

در ماده ۱۵۳ قانون مجازات آورده شده است که هرگاه شخصی در حالت خواب و یا بیهوشی مرتکب عملی شود که در قانون نسبت به آن جرم انگاری صورت گرفته است، مجازاتی برای او وجود ندارد مگر این که فرد نسبت به این امر آگاهی داشته باشد که در حالت بیهوشی و خواب مرتکب جرم می شود و به این صورت عمدی باعث بیهوشی خود شود در این صورت مسئولیت کیفری از او به هیچ وجه سلب نخواهد شد.

ماده ۱۵۴ قانون مجازات آورده است که مستی که از نتیجه مصرف اختیاری فرد ناشی شود و فرد به جهت مصرف مسکرات و مواد مخدر دچار مستی شده و به این علت دچار عدم اختیار شده باشد مسئولیتکیفری از او سلب نمی شود؛ البته در این خصوص شرطی گذاشته شده است که اگر ثابت شود  فرد در زمان ارتکاب جرم به طور کامل اختیارینداشته مجازات نمی شود مگر این که اثبات شود عدم اختیار او و ارتکاب جرمی که به موجب آن رخ داده نشات گرفته از این بوده که فرد به جهت انجام جرم آن را مصرف کرده است در این حالت مسئولیت کیفری برایاو در نظر گرفته می شود.

به طور کلی اثر زداینده قصد و اختیار تنها مختص الکل نیست . مواد مخدری هم که به صورت داروهای خواب آور و آرام بخش در دسترس عموم است متناسب با میزان مصرف آنها دگرگونی های روانی همانند الکل در انسان پدید می آورد . مانند بربی توریک ها که همان حالات مستیالکلی را در بدن ایجاد می کنند و نشانه هایی مثل اغتشاش شعور ، قضاوت خطا و نقصان کنش های ذهنی به همراه می آورند این نوع مستی را در اصطلاح مستی خشک می گویند و مشمول حکم کلی و در صورتی که از فاعل سلب اختیار کند رافع مسئولیت کیفری است.

بنابر این مخدردر صورتی رافع مسئولیت کیفری است که بطور کلیعقل و اراده را زائل نماید . از جمله داروهای روان گردان و مواد روان گردان شیمیایی که در صورت احراز زائل شدن 100% اراده آن را از مصادیق رفع مسئولیت کیفری تلقی می کنیم . در غیر این صورت از علل رافع مسئولیت کیفری محسوب نخواهد شد .